Margarita Łaskina

Mówiąc o Nikołaju Demidowie i o tym, jaką drogę przeszła jego metoda, aby dotrzeć do nas, nie można nie wspomnieć o tym, jaki wkład w sukces tej drogi miała jego najważniejsza uczennica – Margarita Łaskina.

Margarita Nikołajewna Łaskina (1921–2020) to rosyjska teatrologinja i badaczka, która poświęciła większość życia przywróceniu pamięci o twórczości i metodzie Nikołaja Demidowa. Jako jego uczennica i kontynuatorka szkoły stała się jedną z najważniejszych propagatorek demidowowskiego podejścia do aktorstwa.

Po śmierci Demidowa w 1953 roku – kiedy to nie udało mu się opublikować ani jednej książki pod własnym nazwiskiem – to właśnie ona, mając niewiele ponad 30 lat, zdobyła rękopisy i podjęła próbę kontynuacji jego dzieła. Jak pisze Andrei Zagorodnikov:

„Decyzja o tym należała do ludzi, którzy uważali jego myśl teatralną za niepoprawną. Po prostu nie dali drogi temu, co było nowe i przeciwne w stosunku do ‘systemu’ Stanisławskiego. Po jego śmierci Margaricie udało się zdobyć rękopisy, i ona zaczęła próbować skończyć to, co nie udało się wielkiemu pedagogowi. Znów zablokowano. Ale rąk nie opuściła. Kontynuowała próby. W 1965 roku, podczas tzw. ‘odwilży’ politycznej, udało się wydać jedną z książek – w wariancie skróconym, ale jednak. Kolejne książki znów nie doszły do druku, bo odwilż przecież to bardzo krótki czas. Dopiero od 2004 roku rozpoczęto wydawanie teatralnej spuścizny Demidowa. Dziś można przeczytać 5 książek w 4 tomach”.

To właśnie dzięki determinacji Łaskinej archiwum Demidowa – jego notatki, scenariusze, rękopisy i niepublikowane eseje – zostało uporządkowane, opracowane i przekazane do Teatralnej Biblioteki Państwowej w Petersburgu. Jej monumentalna praca redakcyjna, prowadzona przez dziesięciolecia, zaowocowała wydaniem czterotomowego „Twórczego dziedzictwa N. W. Demidowa” – pierwszego pełnego wydania jego dorobku.

Jej działania nie tylko ocaliły od zapomnienia unikalną metodę, ale też dały fundament dla jej odrodzenia w XXI wieku. Jak zauważa Andrei Zagorodnikov:

„Są pedagodzy, którzy zajmują się popularyzacją demidowowskiej techniki, badaniem i rozwijaniem jego Metody, dbającej przede wszystkim o studenta i jego/jej zdrowie psychiczne. Ale na tym nie skończyły się przeszkody, jakie napotyka Myśl Demidowa. Do tej pory bardzo niechętnie wpuszcza się ją do obiegu edukacyjnego. Pani Margarita własnym przykładem pokazała, że warto walczyć i nie odpuszczać. Pamiętajmy o tym, że warto.”

Nikołaj Demidow

Nikołaj Wasiljewicz Demidow (1884–1953) był rosyjskim lekarzem psychiatrą, reżyserem teatralnym i pedagogiem, a zarazem jednym z najbardziej niedocenionych reformatorów aktorstwa XX wieku. Jako wszechstronnie wykształcony człowiek – lekarz, jogin, badacz medycyny tybetańskiej – wniósł do teatru unikalną perspektywę, opartą na głębokim rozumieniu natury ludzkiej i zjawisk psychofizycznych.

Był entuzjastą teatru i systemu Konstantego Stanisławskiego. Już w 1911 roku rozpoczął z nim współpracę jako asystent, a w 1919 – na wyraźną prośbę samego Stanisławskiego – porzucił medycynę i w pełni poświęcił się pracy teatralnej. Stanisławski obdarzył go ogromnym zaufaniem, powierzając mu między innymi redakcję swojej najważniejszej pracy teoretycznej Praca aktora nad sobą. Pisał o nim:

„To człowiek pełny miłości do sztuki i pełen poświęcenia entuzjasta. Obecnie, myślę, to jeden z niewielu, który zna «system» teoretycznie i praktycznie.”

Z czasem jednak Demidow zaczął rozwijać własną metodę pracy z aktorem, która podważała założenia „systemu”. W przeciwieństwie do coraz bardziej technicznego, analitycznego i kontrolowanego podejścia, kładł nacisk na procesy organiczne i spontaniczne. Odrzucał „zmuszanie siebie do grania” – postulował zaufanie do organizmu jako całości, w której myśl, emocja i działanie pojawiają się w sposób nieprzewidywalny, niekontrolowany, lecz głęboko prawdziwy.

Demidow był prawdopodobnie pierwszym pedagogiem teatralnym w Europie, który włączył praktyki jogiczne do codziennej rutyny aktora – nie jako dodatek, lecz jako kluczowy element pracy nad obecnością, spontanicznością i integralnością psychofizyczną.

Podstawą jego pracy są tzw. gamy aktorskie – codzienne ćwiczenia, które rozwijają wrażliwość, wyobraźnię oraz zdolność do natychmiastowej, autentycznej reakcji na partnera i sytuację sceniczną. Demidowowskie „życie na scenie” to nieustanna improwizacja w ramach okoliczności utworu – bez schematów, blokad i powtórzeń.

W odróżnieniu od tradycyjnych technik, Demidow prowadzi aktora bezpośrednio do pracy z podświadomością – już od pierwszych chwil na scenie. Zamiast analizować rolę intelektualnie, aktor uczy się reagować naturalnie i całościowo na sytuacje sceniczne, partnerów i przestrzeń.

Ostatecznie jego odmienna koncepcja stała się przyczyną konfliktu ze Stanisławskim i środowiskiem teatralnym. Demidow został odsunięty, a jego nazwisko niemal całkowicie wymazano z historii teatru. Jego rękopisy przez dziesięciolecia pozostawały niepublikowane, a jego metoda została zepchnięta na margines – aż do XXI wieku, kiedy nastąpiło jej stopniowe odkrycie i odrodzenie.

Dziś metoda Demidowa przeżywa swój renesans. Od 2012 roku setki aktorów i pedagogów w Polsce miały okazję zapoznać się z jej założeniami dzięki pracy Andrieja Zagorodnikova – reżysera, pedagoga i jednego z najaktywniejszych propagatorów tej tradycji w Europie. Szkoła Żywego Teatru powstała po to, by stworzyć przestrzeń, w której metoda Demidowa może być pogłębiana, rozwijana i przekazywana dalej – z szacunkiem dla jej źródeł i otwartością na współczesność.

zagorodnikov.demidov.school@gmail.com